तपाईं "कम्प्युटर"को स्रोत हेर्दै हुनुहुन्छ

{{Other uses}}
{{Infobox|title=कम्प्युटर
|image = {{nowrap begin}}[[File:Acer Aspire 8920 Gemstone.jpg|x85px]][[File:DM IBM S360.jpg|x85px]][[Image:Columbia Supercomputer - NASA Advanced Supercomputing Facility.jpg|x85px]][[File:Dell PowerEdge Servers.jpg|x85px]]{{wrap}}[[File:2010-01-26-technikkrempel-by-RalfR-05.jpg|x98px]][[File:Delta-C personal computer.jpg|x98px]][[File:G5 supplying Wikipedia via Gigabit at the Lange Nacht der Wissenschaften 2006 in Dresden.JPG|x98px]]{{nowrap end}}
}}

{{Short description|Automatic general-purpose device for performing arithmetic or logical operations}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Pp-move-indef}}
{{multiple image|perrow = 2|total_width=300
| image1 = ENIAC-changing_a_tube.jpg | alt1 = प्रारम्भिक कम्प्युटरमा सयौं मध्ये एउटा भ्याकुम ट्यूब प्रतिस्थापन गर्दै एक व्यक्ति
| image2 = IBM System360 Mainframe.jpg | alt2 = धेरै कम्प्युटर क्याबिनेट र अपरेटिङ प्यानल भएको कम्प्युटर कोठा 
| image3 = LYF WATER 2 Smartphone.JPG | alt3 = हातमा इन्द्रेणी जस्तो डिस्प्ले भएको स्मार्टफोन 
| image4 = ThinkCentre S50.jpg | alt4 = माथि मनिटर र अगाडि किबोर्ड भएको कालो डेस्कटप कम्प्युटर
| image5 = Gamecube-console.jpg | alt5 = संलग्न नियन्त्रक संग बैजनी भिडियो खेल कन्सोल 
| image6 = Summit (supercomputer).jpg | alt6 =गोदाम जस्तो कोठामा ठूला, अँध्यारो कम्प्युटर क्याबिनेटका पङ्क्तिहरू 
| footer = विभिन्न युगका कम्प्युटर र कम्प्युटिङ उपकरणहरू - बायाँ देखि दायाँ, माथि देखि तल:
{{bulleted list
|Early vacuum tube computer (ENIAC)
|Mainframe computer (IBM System 360)
|Smartphone (LYF Water 2)
|Desktop computer (IBM ThinkCentre S50 with monitor)
|Video game console (Nintendo GameCube)
|Supercomputer (IBM Summit)
}}
}}



'''कम्प्युटर''' वा (नेपालीः '''सुसाङ्ख्य''') स्वचालित रूपमा अंकगणित वा तार्किक अपरेशनहरू (गणना) को अनुक्रमहरू पूरा गर्न सक्ने मेसिन हो। 

कम्प्युटर शब्द लेटिन शब्द '''Computare''' बाट आएको हो । जसको अर्थ गणना गर्नु हो । कम्प्युटरलाई नेपालीमा "सुसाङ्ख्य" भनिन्छ। यन्त्रको बनावट लगातार र स्वचालित भई गणितिय अथवा तार्किक क्रमाङ्कहरूको कार्य पुरा गर्ने हुन्छ । निश्चित निर्देशनअनुसार कार्य सम्पादन गरी नतिजा प्रस्तुत गर्ने मानव निर्मित यन्त्रलाई कम्प्युटर भनिन्छ । जुन एउटा विधुतीय साधन हो । आज भन्दा करिब ६०/७० वर्ष पहिले हिसाब गर्ने यन्त्रलाई कम्प्युटर भन्न थालिएको थियो । सुरु सुरुमा कम्प्युटर भन्नाले एउटा साधारण हिसाब गर्ने विधुतीय यन्त्र भन्ने बुझिन्थ्यो । तर आज कम्प्युटर जुनसुकै पनि कार्य गर्न सक्ने शक्तिशाली साधन बन्न पुगेको छ । विकासको लागि हरेक क्षेत्रमा कम्प्युटरको प्रयोग हुन थालेको छ । कुनै पनि क्रमाङ्कको कार्यलाई चाहे जति परिवर्तन गरेर कम्प्युटरलाई एक भन्दा धेरै समस्याहरू समाधान गर्न प्रयोग गर्न सकिन्छ। कम्प्युटरलाई (Common Operating Machine Purposely used for Technological and Educational Research)व्याख्या गरेको पाइन्छ यो कम्प्युटरको पूरा रूप होइन कम्प्यूटर (Computer)आफैमा पूरा शब्द हो। 

कम्प्यूटर एक  मेसिन हो जुन स्वचालित रूपमा [[अङ्क गणित]] वा  तार्किक अपरेशनहरू(गणना) को अनुक्रमहरू पूरा गर्न  [[कम्प्युटर प्रोग्राम]] गर्न सकिन्छ। आधुनिक  डिजिटल इलेक्ट्रोनिक कम्प्युटरहरूले [[ कम्प्युटर प्रोग्राम|प्रोग्रामहरु]] भनेर चिनिने कार्यहरूको सामान्य सेटहरू गर्न सक्छन्। यी कार्यक्रमहरूले कम्प्युटरहरूलाई कार्यहरूको विस्तृत दायरा गर्न सक्षम बनाउँछ। "कम्प्युटर प्रणाली" शब्दले नाममात्र पूर्ण कम्प्युटरलाई जनाउन सक्छ जसमा [[कम्प्युटर हार्डवेयर]], अपरेटिङ सिस्टम, [[सफ्टवेयर]], र पूर्ण सञ्चालनका लागि आवश्यक र प्रयोग हुने [[पेरिफेरल साधन]]हरू समावेश हुन्छन्; वा कम्प्यूटरको समूह जुन लिङ्क गरिएको छ र सँगै काम गर्दछ, जस्तै [[ कम्प्युटर नेटवर्क]] वा कम्प्युटर क्लस्टर।

औद्योगिक र  उपभोक्ता उत्पादनहरूको फराकिलो दायराले कम्प्युटरहरूलाई नियन्त्रण प्रणालीको रूपमा प्रयोग गर्दछ, जसमा साधारण विशेष-उद्देश्य यन्त्रहरू जस्तै  माइक्रोवेभ ओभन र रिमोट कन्ट्रोलहरू, र औद्योगिक रोबोटहरू जस्तै कारखाना उपकरणहरू समावेश छन्। कम्प्युटरहरू सामान्य-उद्देश्यका उपकरणहरू जस्तै  व्यक्तिगत कम्प्युटरहरू र मोबाइल उपकरणहरू जस्तै  स्मार्टफोनहरूको केन्द्रमा हुन्छन्। कम्प्युटरहरूले [[इन्टरनेट]]लाई शक्ति दिन्छ, जसले अरबौं कम्प्युटरहरू र प्रयोगकर्ताहरूलाई लिंक गर्दछ।

प्रारम्भिक कम्प्युटरहरू गणनाको लागि मात्र प्रयोग गरिन्थ्यो। साधारण म्यानुअल उपकरणहरू जस्तै [[अबाकस ]]  ले मानिसहरूलाई प्राचीन समयदेखि गणना गर्न मद्दत गरेको छ। [[औद्योगिक क्रान्ति]]को प्रारम्भमा, केही मेकानिकल यन्त्रहरू लामो, थकाइलाग्दो कार्यहरू स्वचालित गर्नका लागि बनाइएका थिए, जस्तै लमहरूको लागि मार्गनिर्देशन ढाँचाहरू। अधिक परिष्कृत विद्युतीय मेसिनहरूले 20 औं शताब्दीको प्रारम्भमा विशेष एनालग गणनाहरू गरे। पहिलो डिजिटल इलेक्ट्रोनिक गणना गर्ने मेसिनहरू [[दोस्रो विश्व युद्ध]]को समयमा विकसित भएका थिए, दुबै इलेक्ट्रोमेकानिकल र थर्मियोनिक भल्भहरू प्रयोग गरेर। 1940 को दशकको अन्तमा पहिलो [[अर्धचालक पदार्थ]] [[ट्रान्जिस्टर]]हरू लाई पछ्याउँदै 1950 को दशकको अन्तमा  [[सिलिकन]]मा-आधारित MOSFET (MOS ट्रान्जिस्टर) र मोनोलिथिक [[इन्टिग्रेटेड सर्किट]] चिप टेक्नोलोजीहरू को विकास भएको थियो, जसले माइक्रोप्रोसेसरको विकास र 1970 मा माइक्रो कम्प्युटर क्रान्तिमा मद्दत गर्यो। कम्प्यूटरको गति, शक्ति र बहुमुखी प्रतिभा तब देखि नाटकीय रूपमा बढ्दै गएको छ, जसले गर्दा ट्रान्जिस्टर गणनाहरू तीव्र गतिमा बढ्दै गएको छ (मूरको नियमले गणना प्रत्येक दुई वर्षमा दोब्बर हुने उल्लेख गरेको छ), जसले २० औं शताब्दीको अन्त्यदेखि २१ औं शताब्दीको प्रारम्भमा डिजिटल क्रान्तिमा  मद्दत गर्‍यो।

परम्परागत रूपमा, एक आधुनिक कम्प्युटरमा कम्तिमा एक प्रशोधन तत्व, सामान्यतया एक केन्द्रीय प्रशोधन इकाई (CPU) माइक्रोप्रोसेसरको रूपमा र केही प्रकारको [[मेमोरी (कम्प्युटर)]] , सामान्यतया सेमीकन्डक्टर मेमोरी चिपहरूको साथमा हुन्छ। प्रशोधन तत्वले अंकगणितीय र तार्किक कार्यहरू गर्दछ, र एक अनुक्रम र नियन्त्रण इकाईले भण्डार गरिएको जानकारीको प्रतिक्रियामा सञ्चालनको क्रम परिवर्तन गर्न सक्छ। परिधीय उपकरणहरूमा इनपुट उपकरणहरू (कीबोर्ड, माइस, जोइस्टिक, आदि), आउटपुट उपकरणहरू (मोनिटर स्क्रिनहरू, [[प्रिन्टर]]हरू, आदि), र इनपुट/आउटपुट उपकरणहरू जसले दुबै प्रकार्यहरू (जस्तै, २००० को युगको टचस्क्रिन) समावेश गर्दछ। परिधीय उपकरणहरूले बाह्य स्रोतबाट जानकारी पुन: प्राप्त गर्न अनुमति दिन्छ र तिनीहरूले अपरेशनको परिणाम बचत गर्न र पुन: प्राप्त गर्न सक्षम गर्दछ।

विशेष गरी कम्प्युटर दुई वटा तत्वहरू मिलेर बनेको हुन्छ । ती हुन् कम्प्युटर हार्डवेयर र कम्प्युटर सफ्टवेयर । यी दुई बिच निकै घनिष्ठ सम्बन्ध रहेको हुन्छ । हार्डवेयर बिना सफ्टवेयरले केही काम गर्न सक्दैन र सफ्टवेयर बिना पनि हार्डवेयरले केही कार्य सञ्चालन गर्न सक्दैन । यी दुवै हार्डवेयर र सफ्टवेयरको पुर्ण मिलन भएपछि मात्र कम्प्युटरले कार्य सञ्चालन गर्न सक्छ । त्यसैले यी दुई तत्वहरूलाई एकै सिक्काको दुई पाटोको रूपमा वर्णन गर्न सकिन्छ ।

सामान्यत: कम्प्युटरमा हुने एक प्रकारको [[मेमोरी (कम्प्युटर)|मेमरी]]मा [[तथ्याङ्क]] भन्डारण गरिन्छ, कुनै एक वस्तुले गणितिय तथा तार्किक कार्य गर्दछ भने अर्को क्रमाङ्क तथा नियन्त्रण वस्तुले कार्यहरूको श्रेणी जानकारीको भन्डारणको आधारमा परिवर्तन गर्दछ । यसमा हुने [[पेरिफेरल साधन]]हरूले जानकारीलाई बाह्य स्रोतबाट भित्र्याउनुका साथै परिणामलाई बाहिर श्रोता समक्ष पुर्याउने गर्दछ ।

कम्प्युटरको प्रोसेसिङ विभागले जानकारीहरूको पङ्क्ति सम्पादन गरेर तथ्याङ्क पढने, निर्वाहित गर्ने तथा भन्डारण गर्ने गर्दछ । निर्णायक जानकारीले क्रमाङ्किक जानकारीलाई यन्त्रको अथवा वातावरणको हालको अवस्थाको कार्यका आधारमा परिवर्तन गर्छ।

पहिलो विद्युतिय  कम्प्युटरहरू २०औं शताब्दिको मध्य(सन् १९४०-१९४५)मा विकसित भएका हुन्। मौलिक रूपमा, तिनिहरू ठुला कोठाको जत्रो {{H:title|Size|नाप}} भएका र विद्युतिय खपत हजारौं आधुनिक  कम्प्युटरहरूले जति गर्ने खालका थिए।<ref>सन् १९४६, [[ENIAC]] लाई १७४&nbsp;kW पॉवर लाग्थ्यो। यसको तुलनामा हेर्दा, एउटा आधुनिक ल्यापटप कम्प्युटरले लगभग ३०&nbsp;W; पॉवर खपत् गर्छ, झन्डै ६ हजार गुणा कम।
{{cite web |title=Approximate Desktop & Notebook Power Usage |url=http://www.upenn.edu/computing/provider/docs/hardware/powerusage.html |accessdate=२००९-०६-२० |publisher=University of Pennsylvania}}</ref>

आधुनिक  कम्प्युटरहरू [[इन्टिग्रेटेड सर्किट|ईन्टिग्रेटेड सर्किट्स]] प्रविधिका आधारमा बन्ने भएकाले यिनिहरू पहिलेका यन्त्रभन्दा लाखौं-करोडौँ गुणा बढी क्षमतावान् र नाम मात्र केही आशंका हुन्छन्।<ref>{{H:title|Early|पुरातात्विक}} कम्प्युटरहरू जस्तै: [[कोलोस्स् कम्प्युटर|कॉलिस कॉम्प्युटर]] र [[ENIAC]]ले ५ देखि १०० बिचका कार्यको एक सेकेन्डमा {{H:title|Process|रिति}} पुरा गर्थे। एक आधुनिक "[[सामाग्रि]]" [[माईक्रोप्रोसेसर]] (सन् २००७ सम्ममा)ले करोडौँ कार्यको एक सेकेन्डमा रिति पुरा गर्छ, र धेरै जसा कार्यहरू पुरतात्विक कार्यभन्दा अप्ठ्यारा र फाईदाजनक छन्।
{{cite web |title=Intel Core2 Duo Mobile Processor: Features |url=http://www.intel.com/cd/channel/reseller/asmo-na/eng/products/mobile/processors/core2duo_m/feature/index.htm |accessdate=2009-06-20 |publisher=Intel Corporation}}</ref> सामान्य  कम्प्युटरहरू प्रशस्तै सानो हुने हुँदा यिनिहरू मोबाइल साधनमा सजिलै अटाउँछन्, मोबाइल  कम्प्युटरलाई विद्युतिय पावर साना बैटरी(battery)बाट सजिलै उपलब्ध गराउन सकिन्छ। {{H:title|Personal computers|पर्सनल् कम्प्युटर}}हरू आफ्नो अनेकौँ रूपमा ईन्फर्मेसन् युगका मर्ति हुनुका साथै धेरै मानिसले सोच्ने गरेका ' कम्प्युटर्स्' हुन्। अन्तत: ईम्बेडेड कम्प्युटरहरू धेरै खाले उपकरणहरू एम पि थ्रि प्लयेर्स् देखि आधुनिक युध्द विमान र [[खेलौना]] देखि उध्योग यन्त्रमानव सम्म प्रचुर मात्रामा प्रयोग गरिन्छ।

== व्युत्पत्ति ==
[[File:X-4 with Female Computer - GPN-2000-001932.jpg|thumb|upright=1.15|एक मानव कम्प्युटर , माइक्रोस्कोप र क्याल्कुलेटर संग , 1952|alt= एक मानव कम्प्यूटर]]
२० औं शताब्दीको मध्यसम्म यो शब्दले आफ्नो आधुनिक परिभाषा हासिल गरेको थिएन; अक्सफोर्ड अंग्रेजी शब्दकोशका अनुसार, कम्प्युटर शब्दको पहिलो ज्ञात प्रयोग फरक अर्थमा भएको थियो, अंग्रेजी लेखक रिचर्ड ब्राथवेटको 1613 मा द योंग म्यान्स ग्लेनिङ्ग्स नामक पुस्तकमा: "मैले टाइम्सको सबैभन्दा सत्य कम्प्युटर पढेको छु, र सबै भन्दा राम्रो अंकगणितज्ञ जो euer [sic] सास फेर्नुभयो, र उहाँले तपाईंको दिनहरू छोटो संख्यामा घटाउनुहुन्छ।" शब्दको यो प्रयोगले मानव कम्प्युटरलाई जनाउँछ, एक व्यक्ति जसले गणना गर्दछ। 20 औं शताब्दीको मध्य सम्म यो शब्द समान अर्थ संग जारी थियो। यस अवधिको उत्तरार्धमा प्रायः महिलाहरूलाई कम्प्युटरको रूपमा काममा लगाइयो किनभने उनीहरूलाई उनीहरूका पुरुष समकक्षहरू भन्दा कम तलब दिन सकिन्छ।{{Sfn|Evans|2018|p=23}} 1943 सम्म, अधिकांश मानव कम्प्युटर महिलाहरू थिए।{{Sfn|Smith|2013|p=6}}

अनलाइन एटिमोलोजी डिक्शनरीले 1640 मा कम्प्युटरको पहिलो प्रमाणित प्रयोग दिन्छ, जसको अर्थ 'गणना गर्ने व्यक्ति'; यो एक "कम्प्युट (v.) बाट एजेन्ट संज्ञा" हो। अनलाइन एटिमोलोजी डिक्शनरीले बताउँछ कि शब्दको प्रयोग भनेको "'गणना गर्ने मेसिन' (कुनै पनि प्रकारको) 1897 बाट हो।" अनलाइन व्युत्पत्ति शब्दकोशले संकेत गर्दछ कि शब्दको "आधुनिक प्रयोग" को अर्थ "प्रोग्रामेबल डिजिटल इलेक्ट्रोनिक कम्प्यूटर" मिति "1945 यस नाम अन्तर्गत; [एक] सैद्धांतिक [अर्थ] 1937 देखि, ट्युरिङ मेसिनको रूपमा"।<ref>{{cite web |title=computer (n.) |url=http://www.etymonline.com/index.php?term=computer |url-status=live |access-date=2021-08-19 |website=Online Etymology Dictionary |language=en-US |archive-date=16 November 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161116065135/http://www.etymonline.com/index.php?term=computer }}</ref> आधुनिक कम्प्युटरहरू धेरै उच्च-स्तर प्रकार्यहरू गर्न सक्षम छन्, यद्यपि  नाम त्यही रहेको छ  ।


__TOC__


== इतिहास ==


=== पूर्व-20 औं शताब्दी ===
[[File:Os d'Ishango IRSNB.JPG|thumb|upright=0.65| इशाङ्गो हड्डी, प्रागैतिहासिक अफ्रिकामा प्रयोग हुने एक हड्डी 
औजार]]

उपकरण यन्त्रहरू हजारौं वर्षदेखि गणनालाई सहयोग गर्न प्रायः औंलाहरूसँग एक-को लागि-एक माध्यम बाट प्रयोग गरिदै आएको छ, । प्रारम्भिक गणना यन्त्र सम्भवतः ट्याली स्टिकको रूप थियो। पछि उर्वर अर्धचन्द्राकार भूखण्ड भरि रेकर्ड राख्ने सहायकहरूमा क्याल्कुली (माटोको गोलो, कोन, इत्यादि) समावेश थियो जसले वस्तुहरूको गन्ती, सम्भावित पशुधन वा खाली काँचो माटोको कन्टेनरहरूमा बन्द गरेर  राखिएको  अनाजहरू प्रतिनिधित्व गर्दथ्यो। {{efn|{{harvnb|Schmandt-Besserat|1981}} अनुसार, यी माटोका कन्टेनरहरूमा टोकनहरू हुन्थ्यो, जसमध्ये कुल हस्तान्तरण गरिएका वस्तुहरूको गणना थियो। यसरी कन्टेनरहरूले [[लेडिङको बिल]] वा लेखा पुस्तकको रूपमा काम गर्थे। कन्टेनरहरू भाँच्नबाट जोगिनको लागि, पहिले, टोकनहरूको माटोको छापहरू कन्टेनरहरूको बाहिरी भागमा राखिएको थियो, गणनाको लागि; छापहरूको आकारहरू शैलीबद्ध चिन्हहरूमा सारिएको थियो; अन्तमा, अमूर्त चिन्हहरू व्यवस्थित रूपमा संख्याको रूपमा प्रयोग गरियो; यी अंकहरूलाई अन्ततः औपचारिक रूपमा संख्याको नाम दिइयो ।<br />अन्ततः कन्टेनरहरूको बाहिरी भागमा अंकहरू गणना गर्न आवश्यक पर्ने सबै थिए, र माटोका भाँडाहरू गणनाका लागि चिन्हहरू सहित माटोको ट्याब्लेटमा विकसित भए। {{harvnb|Schmandt-Besserat|1999}}को अनुमान छ कि यसको लागि 4000 वर्ष लाग्यो।}}<ref>{{Cite book|first=Eleanor|last=Robson|author-link=Eleanor Robson|year=2008 |title=Mathematics in Ancient Iraq|isbn=978-0-691-09182-2|page=5|publisher=Princeton University Press }}: calculi were in use in Iraq for primitive accounting systems as early as 3200–3000 BCE, with commodity-specific counting representation systems. Balanced accounting was in use by 3000–2350 BCE, and a [[sexagesimal number system]] was in use 2350–2000 BCE.</ref> गन्ती रडहरूको प्रयोग पनि एउटा उदाहरण हो।


[[File:Abacus 6.png|thumb|upright=1.15|left|चिनियाँ सुआनपान ({{lang|zh|算盘}})। यो [[अबाकस]] मा प्रतिनिधित्व संख्या 6,302,715,408 हो। ]]

[[अबाकस]] प्रारम्भमा अंकगणितीय कार्यहरूको लागि प्रयोग गरिएको थियो। रोमन [[अबाकस]] 2400 ईसा पूर्वमा [[बेबिलोनिया]]मा प्रयोग गरिएका उपकरणहरूबाट विकसित भएको थियो। तब देखि, गणना बोर्ड वा तालिका को धेरै अन्य रूपहरु आविष्कार गरिएको छ। एक मध्ययुगीन युरोपेली गिनती घर मा, एक चेकर कपडा एक टेबल मा राखिन्थ्यो, र पैसा को राशि को गणना को लागि मार्कर हरु एक सहायता को रूप मा, केहि नियमहरु अनुसार यो वरिपरि सार्ने गरिन्थ्यो।<ref>{{Cite book |author=Flegg, Graham. |title=Numbers through the ages |date=1989 |publisher=Macmillan Education|isbn=0-333-49130-0|location=Houndmills, Basingstoke, Hampshire |language=en-US |oclc=24660570}}</ref>

[[File:NAMA Machine d'Anticythère 1.jpg|thumb|upright=0.8|प्राचीन ग्रीस लगभग 150-100 ईसा पूर्वमा रहेको, प्रारम्भिक एनालग कम्प्युटिङ उपकरण हो। ]]


डेरेक जे. डे सोला प्राइसका अनुसार एन्टिकिथेरा मेकानिज्मलाई प्रारम्भिक ज्ञात मेकानिकल एनालग कम्प्युटर मानिन्छ।<ref>[http://www.antikythera-mechanism.gr/project/general/the-project.html ''The Antikythera Mechanism Research Project''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080428070448/http://www.antikythera-mechanism.gr/project/general/the-project.html |date=28 April 2008 }}, The Antikythera Mechanism Research Project. Retrieved 1 July 2007.</ref> यो खगोलीय स्थिति पता लगाउन डिजाइन गरिएको थियो। यो 1901 मा एन्टिकिथेराको ग्रीक टापुमा एन्टिकिथेरा भग्नावशेषमा पत्ता लगाइएको थियो, काइथेरा र क्रेटको बीचमा, र लगभग ई. 100 ईसा पूर्व पुरानो भएको मानिन्छ। Antikythera तंत्र को तुलनात्मक जटिलता को उपकरण चौधौं शताब्दी सम्म पुन: देखा परेन।<ref>{{Cite journal |last=Marchant |first=Jo |date=1 November 2006 |title=In search of lost time |journal=Nature |volume=444 |issue=7119 |pages=534–538 |doi=10.1038/444534a |pmid=17136067 |bibcode=2006Natur.444..534M |s2cid=4305761 |doi-access=free | issn = 0028-0836}}</ref>

1831-1835 मा, गणितज्ञ र इन्जिनियर जियोभन्नी प्लानाले एक पर्पेचुअल पात्रो मेशिन बनाए, जसले पुली र सिलिन्डर  को प्रणाली मार्फत 0 CE (अर्थात, 1 ईसापूर्व) देखि 4000 CE सम्म प्रत्येक वर्षको लागि लीप वर्ष र परिवर्तन हुँदै जाने दिनको लम्बाइको ट्रयाक राख्दै स्थायी पात्रोको भविष्यवाणी गर्न सक्थ्यो। 1872 मा स्कटल्याण्डका वैज्ञानिक सर विलियम थमसनले आविष्कार गरेको ज्वारभाटा भविष्यवाणी गर्ने मेसिनको उथले पानीमा नेभिगेसनको लागि ठूलो उपयोगिता थियो। यसले स्वचालित रूपमा एक निश्चित स्थानमा निर्धारित अवधिको लागि भविष्यवाणी गरिएको ज्वार स्तरहरू गणना गर्न पुलीहरू र तारहरूको प्रणाली प्रयोग गरेको थियो।

भिन्नता विश्लेषक, एकीकरण द्वारा विभेदक समीकरणहरू समाधान गर्न डिजाइन गरिएको एक मेकानिकल एनालग कम्प्युटरले एकीकरण प्रदर्शन गर्न व्हील-र-डिस्क संयन्त्रहरू प्रयोग गर्दथ्यो । सन् 1876 मा, सर विलियम थॉमसनले पहिले नै यस्तो क्यालकुलेटरको सम्भावित निर्माणको बारेमा चर्चा गरिसकेका थिए, तर बल-एन्ड-डिस्क इन्टिग्रेटरहरूको सीमित आउटपुट टोक़ द्वारा उनी ठगिएका थिए। <ref name="scientific-computing.com">Ray Girvan, [http://www.scientific-computing.com/scwmayjun03computingmachines.html "The revealed grace of the mechanism: computing after Babbage"] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20121103094710/http://www.scientific-computing.com/scwmayjun03computingmachines.html |date=3 November 2012 }}, ''Scientific Computing World'', May/June 2003</ref> एक विभेदक विश्लेषकमा, एउटा इन्टिग्रेटरको आउटपुटले अर्को इन्टिग्रेटरको इनपुट वा ग्राफिङ आउटपुटलाई ड्राइभ गर्छ। टोक़ एम्पलीफायरको सुधारले यी मेसिनहरूलाई काम गर्न मद्दत गर्यो। 1920 को दशकमा, भान्नेभर बुश र अरूले मेकानिकल भिन्नता विश्लेषकहरू विकास गरे।

[[File:Jacquard.loom.full.view.jpg|thumb|ज्याक्वार्ड लुम्, विज्ञान तथा उद्योगको संग्रहालय म्यान्चेस्टर, ईङ्ल्यान्ड,मा राखिएको, एक पहिलो प्रोग्रामेबल साधन हो।]]

कम्प्युटर भन्ने शब्दको पहिलो उच्चारण सन् १६१३मा भएको तथ्याङ्क छ, जुन शब्दले हिसाब र {{H:title|Compute|गणना}} गर्ने ब्यक्तिलाई २०औँ शताब्दिको मध्य सम्म पनि जनाईन्थ्यो। १९औँ शताब्दिको अन्त्यदेखि चाहिँ, सो शब्द आफ्नो वास्तविक अर्थमा प्रयोग गर्न थालियो, जसले गणना गर्ने यन्त्र भनेर जनाउदथ्यो।<ref name=OEDComputer>{{Cite document |title=कम्प्युटर, ''ना.'' |series=Oxford English Dictionary |url=http://dictionary.oed.com/ |publisher=Oxford University Press |edition=२ |year=१९८९ |accessdate=२००९-०४-१० |ref=harv |postscript=<!--None--> }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060625103623/http://dictionary.oed.com/ |date=2006-06-25 }}</ref> 
सन् १६१४ मा जोन नेपियर्सले नेपियर बोनको अविष्कार गरे । त्यसैगरी १६२० मा विलियम आउटर्डले स्लाईड रूलको अविष्कार गरे । जुन जोड घटाउ गर्न सक्थ्यो । १६४२ मा ब्लेज पास्कलले पास्कलाईन को अविष्कार गरे । सन १८२२ मा चार्ल्स ब्याबेजले डिफरेन्स इन्जीनको निमार्ण गरे । त्यस्तै १८३३ मा एनालाईटिकल इन्जीन पनि बनाए । उनको यो इन्जीनमा स्टोर को सिद्दान्त प्रयोग भएकाले [[चार्ल्स ब्याबेज]]लाई कम्प्युटरको पिता पनि भनिन्छ । पहिलो इलेक्ट्रोनिक कम्प्युटर जेड् वान (Z1)हो । जसको निमार्णकर्ता कोनर्ड जुस हुन । 

मेसिन आफ्नो समय भन्दा करिब एक शताब्दी अगाडि थियो। उसको मेसिनको लागि सबै पार्ट्सहरू हातले बनाउनुपर्थ्यो - यो हजारौं भागहरू भएको उपकरणको लागि ठूलो समस्या थियो। अन्ततः,[[संयुक्त अधिराज्यको सरकार]]को कोष बन्द गर्ने निर्णय संगै परियोजना भंग भयो। ब्याबेजको विश्लेषणात्मक इन्जिन पूरा गर्न असफल हुनु मुख्यतया राजनीतिक र आर्थिक कठिनाइका साथै बढ्दो परिष्कृत कम्प्युटर विकास गर्ने र अरू कसैले पछ्याउन सक्ने भन्दा छिटो अगाडि बढ्ने उनको चाहनालाई श्रेय दिन सकिन्छ। यद्यपि, उनका छोरा, हेनरी ब्याबेजले 1888 मा विश्लेषणात्मक इन्जिनको कम्प्युटिङ एकाइ (मिल) को सरलीकृत संस्करण पूरा गरे। उनले 1906 मा कम्प्युटिङ टेबलहरूमा यसको प्रयोगको सफल प्रदर्शन दिए।

===इलेक्ट्रोमेकानिकल गणना मेसिन ===

[[File:Aritmómetro_Electromecánico.jpg|thumb|left|लियोनार्डो टोरेस क्वेवेडो द्वारा इलेक्ट्रोमेकानिकल गणना मेसिन (1920)]]

1914 मा प्रकाशित अटोमेटिक्समा आफ्नो निबन्धमा, लियोनार्डो टोरेस क्वेवेडोले मेकानिकल डिफरन्स इन्जिन र एनालिटिकल इन्जिन निर्माणमा ब्याबेजको प्रयासको संक्षिप्त इतिहास लेखे। उनले विश्लेषणात्मक इन्जिनलाई मेसिनको सम्भावित शक्तिको बारेमा आफ्नो सिद्धान्तको उदाहरणको रूपमा वर्णन गरे, र यस्तो इन्जिन डिजाइन गर्ने समस्यालाई इलेक्ट्रोमेकानिकल उपकरणहरूको आविष्कारकको रूपमा आफ्नो कौशलतालाई चुनौतीको रूपमा लिन्छन्। कागजमा स्वचालित रूपमा सूत्रको मान पता लगाउन सक्षम मेसिनको डिजाइन समावेश छ <math>a^x(y - z)^2</math> , सम्मिलित चरहरूको मानहरूको सेटहरूको अनुक्रमको लागि। सम्पूर्ण मेसिन एक पढ्ने मात्र कार्यक्रम द्वारा नियन्त्रण गरिएको थियो, जुन सशर्त शाखा को लागी प्रावधान संग पूर्ण थियो। उनले फ्लोटिंग बिन्दु अंकगणित को विचार पनि पेश गरे।<ref name="LTQ1914es">L. Torres Quevedo. ''Ensayos sobre Automática – Su definicion. Extension teórica de sus aplicaciones,'' Revista de la Academia de Ciencias Exacta, Revista 12, pp. 391–418, 1914.</ref><ref>Torres Quevedo, Leonardo. [https://quickclick.es/rop/pdf/publico/1914/1914_tomoI_2043_01.pdf Automática: Complemento de la Teoría de las Máquinas, (pdf)], pp. 575-583, Revista de Obras Públicas, 19 November 1914.</ref><ref>Ronald T. Kneusel. ''[https://books.google.com/books?id=eq4ZDgAAQBAJ&dq=leonardo+torres+quevedo++electromechanical+machine+essays&pg=PA84 Numbers and Computers],'' Springer, pp. 84-85, 2017. {{ISBN|978-3-319-50508-4}}</ref>1920 मा, अंकगणित नाप्ने यन्त्रको आविष्कारको 100 औं वार्षिकोत्सव मनाउन, टोरेसले पेरिसमा एक इलेक्ट्रोमेकानिकल विश्लेषणात्मक इन्जिनको सम्भाव्यता प्रदर्शन गर्नको लागि
<ref>Randell, Brian. [https://dl.acm.org/doi/pdf/10.5555/1074100.1074334 Digital Computers, History of Origins, (pdf)], p. 545, Digital Computers: Origins, Encyclopedia of Computer Science, January 2003.</ref> इलेक्ट्रोमेकानिकल एरिथमोमिटर प्रस्तुत गर्‍यो, जसमा (सम्भवतः रिमोट) टाइपराइटरसँग जोडिएको अंकगणित एकाइ समावेश थियो, जसमा आदेशहरू टाइप गर्न सकिन्छ र परिणामहरू स्वचालित रूपमा छापिन्छ।{{Sfn|Randell|1982|p=6, 11–13}}<ref name="Randell1982p109">B. Randell. ''Electromechanical Calculating Machine,'' The Origins of Digital Computers, pp.109-120, 1982.</ref>{{sfn|Bromley|1990}}

=== एनालग कम्प्युटरहरू ===

[[File:099-tpm3-sk.jpg|thumb|left|upright=0.9|[[केल्भिन थमसन]]को तेस्रो ज्वारभाटा भविष्यवाणी गर्ने मेसिन डिजाइन, 1879-81]]

20 औं शताब्दीको पहिलो भागमा, धेरै वैज्ञानिक [[गणन]] आवश्यकताहरू बढ्दो परिष्कृत एनालग कम्प्युटरहरूद्वारा पूरा गरियो, जसले गणनाको लागि आधारको रूपमा समस्याको प्रत्यक्ष मेकानिकल वा विद्युतीय मोडेल प्रयोग गर्दथ्यो। यद्यपि, यी प्रोग्रामयोग्य थिएनन् र सामान्यतया आधुनिक डिजिटल कम्प्यूटरको बहुमुखी प्रतिभा र शुद्धताको कमी थियो।<ref name="stanf">{{cite book |url=http://plato.stanford.edu/entries/computing-history/ |title=The Modern History of Computing |publisher=Stanford Encyclopedia of Philosophy |year=2017 |language=en-US |access-date=7 January 2014 |archive-date=12 July 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100712072148/http://plato.stanford.edu/entries/computing-history/ |url-status=live }}</ref> पहिलो आधुनिक एनालग कम्प्यूटर ज्वारभाटा भविष्यवाणी गर्ने मेसिन थियो, जसको आविष्कार [[केल्भिन थमसन]] (पछि लर्ड केल्भिन बने) द्वारा 1872 मा गरिएको थियो। भिन्नता विश्लेषक, एक मेकानिकल एनालग कम्प्यूटर व्हील-र-डिस्क मेकानिजमहरू प्रयोग गरेर एकीकरण गरेर भिन्नता समीकरणहरू समाधान गर्न अधिक प्रसिद्ध सर विलियम थॉमसन को दाइ जेम्स थॉमसन द्वारा 1876 मा अवधारणा सहित डिजाइन गरिएको थियो।<ref name="scientific-computing.com" />

मेकानिकल एनालग कम्प्युटिङको कला 1927 मा MIT मा H.L. Hazen र Vannevar Bush द्वारा निर्मित डिफरेंशियल एनालाइजरको साथ आफ्नो चरम सीमामा पुग्यो। यो जेम्स थमसनको मेकानिकल इन्टिग्रेटरहरू र H. W. Nieman द्वारा आविष्कार गरिएको टर्क एम्पलीफायरहरूमा पनि प्रयोग गरिएको थियो। यी मध्ये एक दर्जन उपकरणहरू तिनीहरूको अप्रचलितता स्पष्ट हुनु अघि निर्माण गरिएको थियो। 1950 को दशक सम्म, डिजिटल इलेक्ट्रोनिक कम्प्यूटरको सफलताले अधिकांश एनालग कम्प्युटिङ मेसिनहरूको लागि अन्त्य गरेको थियो, तर एनालग कम्प्युटरहरू 1950 को दशकमा शिक्षा (स्लाइड नियम) र विमान (नियन्त्रण प्रणाली) जस्ता विशेष अनुप्रयोगहरूमा प्रयोगमा रहे।

=== डिजिटल कम्प्युटरहरू ===
==== इलेक्ट्रोमेकानिकल ====
1938 सम्म, संयुक्त राज्य नौसेनाले पनडुब्बीमा सवार प्रयोग गर्न पर्याप्त सानो इलेक्ट्रोमेकानिकल एनालग कम्प्युटर विकास गरेको थियो। यो टोरपेडो डाटा कम्प्युटर थियो, जसले चलिरहेको लक्ष्यमा टोरपेडो फायर गर्ने समस्या समाधान गर्न त्रिकोणमिति प्रयोग गर्दथ्यो। [[दोस्रो विश्व युद्ध]]को दौडान अन्य देशहरूमा पनि यस्तै उपकरणहरू विकसित भएका थिए।

[[File:Z3 Deutsches Museum.JPG|thumb|left|upright=0.9|, Konrad Zuse को Z3 को प्रतिकृति ,पहिलो पूर्ण स्वचालित, डिजिटल (इलेक्ट्रोमेकानिकल) कम्प्युटर]] प्रारम्भिक डिजिटल कम्प्युटरहरू इलेक्ट्रोमेकानिकल थिए; बिजुली स्विचहरूले गणना प्रदर्शन गर्न मेकानिकल रिलेहरू चलाए। यी यन्त्रहरूमा कम सञ्चालन गति थियो र मूल रूपमा भ्याकुम ट्युबहरू प्रयोग गरेर अन्ततः धेरै छिटो सबै-विद्युतीय कम्प्युटरहरू द्वारा हटाइयो। Z2, जर्मन इन्जिनियर कोनराड जुस द्वारा 1939 मा [[बर्लिन]] मा सिर्जना गरिएको, इलेक्ट्रोमेकानिकल रिले कम्प्युटरको प्रारम्भिक उदाहरणहरू मध्ये एक थियो। 
<ref name="Part 4 Zuse">{{cite web|url=http://www.epemag.com/zuse/part4a.htm|title=Part 4: Konrad Zuse's Z1 and Z3 Computers|last=Zuse|first=Horst|work=The Life and Work of Konrad Zuse|publisher=EPE Online|access-date=17 June 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080601210541/http://www.epemag.com/zuse/part4a.htm|archive-date=1 June 2008}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080601210541/http://www.epemag.com/zuse/part4a.htm |date=1 June 2008 }}</ref>


===कम्प्युटरका अविष्कारक===
चालर्स बेबेजलाई  कम्प्युटरका पिता भनिन्छ । 
नयाँ इलेक्ट्रोनिक डिजिटल कम्प्युटरका आविष्कारक अलान मेथिजन ट्युरीङ(Alan methison turing)हुन । उनी इङल्यान्डका बैज्ञानिक थिए । उनले नै अटोमेटिक कम्प्युटिङ इन्जीन को अविष्कार गर्न सहयोग पुर्याए ।

===सिमित-कृतिय पुरातात्विक कम्प्युटर===

== सन्दर्भ सामग्री ==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==बाह्य कडीहरू==
{{Commonscat|Computers|कम्प्युटर }}








[[श्रेणी:कम्प्युटर]]
[[श्रेणी:कम्प्युटर्स्]]
[[श्रेणी:कम्प्युटिङ]]